زورخانه های تهران قدیم

در یکی از غرفه‌ها که مدخل زورخانه محسوب می‌شود، سکویی است به نام سردم که در سطحی بالاتر از جایگاه تماشاچیان قرار دارد و برای نشستن مرشد زورخانه اختصاص دارد.

گود زورخانه مربع یا شش گوش (مسدس) بوده است، ولی گودهای امروزی به شکل گرد هم دیده می‌شود.

اسباب ورزش باستانی عبارتست از:

1- سنگ که قطعه چوبی ضخیم و سنگین است. آن را سنگ نعل و یا سنگ زور هم گویند.
2- تخته شنا برای حرکت شنا. انواع شنا عبارتست از: کرسی، دست و پا مقابل، دوشلاقه و پیچ.
3- میل که از چوب ساخته می‌شود و گورگه نوعی میل گرفتن است. دو نوع دیگر چکشی و میل بازی است.
4- کباده که شبیه کمان است.
5- تخته شلنگ که متروک شده است.

و حرکاتی هم هست که اسباب ندارد، نظیر چرخ‌زدن، پای‌زدن، کشتی گرفتن و شیرین‌کاری.

برخی از اصطلاحات زورخانه:

1- نوچه: جوانان ورزشکار که در زورخانه شاگردی پهلوان به‌خصوص را می‌کنند.
2- نوخاسته: جوانان و نوچه‌هایی که برای هنرنمایی و کشتی‌گیری به زورخانه‌های دیگر هم می‌روند.
3- صاحب زنگ و صاحب ضرب: پهلوانان معروف که موقع ورود آنان به زورخانه به احترام ایشان مرشد زنگ را به صدا درآورد.
4- واردکردن: زدن ضرب و زنگ و ادای صلوات و خوش‌آمدگویی برای ورود پهلوان به زورخانه.
5- لنگ‌انداختن: هنگامی که کشتی به خصومت و عصبانیت کشیده می‌شود، برای توقف کشتی یکی از اکابر لنگ را میان کشتی‌گیران می‌اندازد.
مرشد: در زمان حاضر ضرب‌نواختن به‌عهده مرشد است.
ضرب زورخانه: دامبک یا تنبکی از گل پخته و پوست آهو و امثال آن است.
کهنه‌سوار: در گذشته مسوولیت تعلیم در زورخانه به عهده کهنه‌سواران بوده که متروک گشته است.
زنگ سردم: برای نشان‌دادن قدرت و توانایی و متوجه‌ساختن مردم و اعلام خبر است.

تعدادی از زورخانه‌های تهران:

زورخانه بازار کل عباس علی که از میان رفته و زورخانه دیگری به جای آن بنا شده است.
زورخانه جنب تکیه عودلاجان.
زورخانه سقاخانه نوروزخان (محل ورزش پهلوان یزدی بزرگ.)
زورخانه سرچشمه متعلق به یوزباشی اسماعیل.
زورخانه کوچه حمام در محله سیدنصرالدین.
زورخانه بازارچه مروی که بعدها پاساژ شد.
زورخانه حاج وزیری پامنار.
زورخانه سه راه دانکی.
زورخانه در خانگاه که به خانه مسکونی تبدیل شد.
زورخانه پاچنار در کوچه کبابی‌ها که در سال 1337 خورشیدی در اختیار حاج مصطفی پادگان بود.
زورخانه جنب امامزاده سیدولی که متعلق به پهلوان اکبر خراسانی بود.
زورخانه میدان کاه‌فروش‌ها روی آب انبار حاج آقا موسی.
زورخانه سرتخت بربری‌ها.
زورخانه سقاخانه آیینه (محل ورزش پهلوان صادق قمی.)
زورخانه محله حمام خانم موسسه مرحوم حاج حسام.
زورخانه تکیه‌زرگرها.
زورخانه جنب تکیه حاج رجب علی در محله درخانگاه که اثری از آن نیست.
زورخانه علی ابراهیم چراغ در کوچه حمام چال در گود زنبورک خانه.
زورخانه صابون پزخانه واقع در کوچه سیاه‌ها.
زورخانه نیاوران شیرون.
زورخانه تجریش واقع در سرگوگل که اکنون باقی نیست.
زورخانه گذر ارباب در محله سنگلج متعلق به حاج نایب رضاقلی پهلوان پایتخت که خراب شده است.
زورخانه کوچه غریبان که باشگاه ورزشی هنر آنجا دایر است.
زورخانه سر کوچه ارمنی‌ها واقع در بازار دروازه قدیم حضرت عبدالعظیم که به دکان کبابی تبدیل شد.
زورخانه محله هفت دختران که در کاروانسرا بوده و از میان رفته است.
زورخانه روبروی کوچه قهوه‌چی‌باشی در محله سیدناصرالدین که از میان رفته است.
زورخانه دزاشیب شمیران متعلق به حاج عباس.
زورخانه سرچشمه که محل ترقی حاج سیدحسن رزاز بوده است.
زورخانه موسی آقا پشت خیابان اسماعیل بزاز.
زورخانه واقع در شهرری که درب آن به جاده تهران باز می‌شده و اکنون از میان رفته است.
زورخانه واقع در پشت صحن حضرت عبدالعظیم که از میان رفته است.
زورخانه آقاغلامحسین خزانه روبروی کوچه باغ آصف‌الدوله.
زورخانه ملک التجار واقع در بازار حلبی‌سازها که متروک است.
زورخانه شاهزاده سیف الملک در جعفرآباد شمیران.
زورخانه شاهزاده سیف الملک در محله باغ سپهسالار.
زورخانه خانواده مرتضوی تبریزی در خیابان بلورسازی.
زورخانه حاج علی حبیب‌ا... شالچی در محله باغ ایلچی.
زورخانه محله مسجد حوض معروف به کاشی‌پزی.

http://zurkhanehtehran.persianblog.ir/post/10/